(Khoảng 630 -570 tr’.CN)
- Hy Lạp cổ đại
Sappho hoặc Sapho (tiếng Hy Lạp Attic: Σαπφώ; tiếng Hy Lạp Aeolic: Ψάπφω) là nữ nhà thơ Hy Lạp cổ đại. Bà sống vào khoảng 630 – 570 trước Công nguyên.. Bà ở đảo Lesbos nhưng phần nhiều sống ở Mytilene. Bà là nhà thơ trữ tình và cũng là nhà văn, nhà giáo nổi tiếng của Hy Lạp dạy về thi ca, âm nhạc, vũ. Trong thời cổ đại, Sappho được coi là một trong những nhà thơ trữ tình vĩ đại nhất. Bà từng được đánh giá là nữ sĩ kiệt xuất nhất của mọi thời mà chính Platon đã gọi là "nàng thơ thứ 10".(*)
Một vài bài thơ tiêu biểu
I) Bài 1:
+ Nguyên tác:
ποικιλόθρον' ἀθανάτ Ἀφρόδιτα,
παῖ Δίος δολόπλοκε, λίσσομαί σε,
μή μ' ἄσαισι μηδ' ὀνίαισι δάμνα,
πότνια, θῦμον,
ἀλλὰ τυίδ' ἔλθ', αἴ ποτα κἀτέρωτα
τὰς ἔμας αὔδας ἀίοισα πήλοι
ἔκλυες, πάτρος δὲ δόμον λίποισα
χρύσιον ἦλθες
ἄρμ' ὐπασδεύξαισα· κάλοι δέ σ' ἆγον
ὤκεες στροῦθοι περὶ γᾶς μελαίνας
πύκνα δίννεντες πτέρ' ἀπ' ὠράνωἴθε-
ρος διὰ μέσσω·
αἶψα δ' ἐξίκοντο· σὺ δ', ὦ μάκαιρα,
μειδιαίσαισ' ἀθανάτωι προσώπωι
ἤρε' ὄττι δηὖτε πέπονθα κὤττι
δηὖτε κάλημμι
κὤττι μοι μάλιστα θέλω γένεσθαι
μαινόλαι θύμωι· τίνα δηὖτε πείθω
μαισ' ἄγην ἐς σὰν φιλότατα; τίς σ', ὦ
Ψά]πφ', ἀδικήει;
καὶ γὰρ αἰ φεύγει, ταχέως διώξει,
αἰ δὲ δῶρα μὴ δέκετ', ἀλλὰ δώσει,
αἰ δὲ μὴ φίλει, ταχέως φιλήσει
κωὐκ ἐθέλοισα.
ἔλθε μοι καὶ νῦν, χαλέπαν δὲ λῦσον
ἐκ μερίμναν, ὄσσα δέ μοι τέλεσσαι
θῦμος ἰμέρρει, τέλεσον, σὺ δ' αὔτα
σύμμαχος ἔσσο.
+ Bản dịch tiếng Anh:
Glittering-throned, undying Aphrodite,
Wile-weaving daughter of high Zeus, I pray thee,
Tame not my soul with heavy woe, dread mistress,
Nay, nor with anguish !
But hither come, if ever erst of old time
Thou didst incline, and listenedst to my crying,
And from thy father's palace down descending,
Camest with golden
Chariot yoked: thee fair swift-flying sparrows
Over dark earth with multitudinous fluttering,
Pinion on pinion, through middle ether
Down from heaven hurried.
Quickly they came like light, and thou, blest lady,
Smiling with clear undying eyes didst ask me
What was the woe that troubled me, and wherefore
I had cried to thee:
What thing I longed for to appease my frantic
Soul: and Whom now must I persuade, thou askedst,
Whom must entangle to thy love, and who now,
Sappho, hath wronged thee?
Yea, for if now he shun, he soon shall chase thee;
Yea, if he take not gifts, he soon shall give them;
Yea, if he love not, soon shall he begin to
Love thee, unwilling.
Come to me now too, and from tyrannous sorrow
Free me, and all things that my soul desires to
Have done, do for me, queen, and let thyself too
Be my great ally!
(J. Addington Symonds, 1893)
(Also translated by Powell)
+ Bản dịch tiếng Việt:
Tụng ca thần Vệ Nữ (1)
Trên ngai vàng lộng lẫy, A-phờ-rô-đi-tơ bất tử.
Người con gái của thần Dớt tối cao, vô cùng quyến rũ, tôi cầu khẩn xin người. (2)
Đừng chế ngự linh hồn tôi bằng đau buồn nặng trĩu, bằng sợ hãi âu lo.
Cả bao điều thống khổ.
Xin người hãy đến đây nếu thời gian của ngày xưa còn mãi.
Người hãy ngiêng mình, lắng nghe tiếng nức nở lòng tôi.
Người hãy rời cung điện của cha mình bước xuống.
Hãy đến với cỗ xe vàng. (3)
Bầy chim sẻ xinh xinh sẽ kéo xe đưa người đi chớp nhoáng. (4)
Đến trái đất tối tăm có vô số đổi thay.
Cánh chim bên cánh chim vượt tầng không lồng lộng.
Tự cõi thiên đường vội vã xuống nơi đây.
Chúng đến nhanh như ánh sáng để người ban phúc.
Với nụ cười, với đôi mắt mãi mãi sáng trong, người quan tâm dò hỏi.
Nguyên nhân nào đã làm tôi buồn phiền đau khổ.
Nguyên nhân nào đã làm tôi than khóc vì chàng.
Điều tôi ước mong là được người an ủi cho trái tim rồ dại của mình.
Và giờ ai phải thuyết phục để tôi tin theo người đã yêu cầu.
Cho đến hiện giờ, ai đã phải vướng mắc trong tình yêu phức tạp của người.
Sappho, mi đã làm chi sai trái với người ?
Phải, nếu chàng xa lánh, chàng sẽ sớm đuổi theo người.
Phải, nếu chàng không muốn giữ tặng phẩm nào, chàng sẽ sớm đem ban phát chúng.
Phải, nếu chàng mất yêu thương, chàng sẽ sớm bắt đầu.
Để yêu người dù chàng không muốn.
Giờ hãy đến với tôi ngay đi, hãy đến từ khổ đau tàn khốc,
Hãy để tôi tự do với cả mọi điều tâm hồn tôi khao khát.
Hãy thực hiện cho tôi, xin nữ hoàng hãy để tình yêu tràn ngập.
Hãy là đồng minh vĩ đại của tôi.
HOÀNG NGUYÊN CHƯƠNG dịch.
*Chú thích:
(*) Nữ thần thơ thứ 10: Theo thần thoại Hy Lạp , trong vũ trụ có 9 nàng thơ, đó là 9 nữ thần có tên gọi chung là các nàng Muses, họ là con thần Zeus được phân công như sau: 1.Calliop:Sử thi; 2. Euterpe:Thơ trữ tình; 3. Erato: Thơ tình dục; 4.Terpsichore:Ca múa ; 5. Polhymnie: Thơ tán mỹ (hymn) và kịch câm (Pantomime); 6. Melpomène: Bi kịch; 7. Thalie: Hài kịch; 8. Clio: Sử học; 9. Uranie: Thiên văn học. Chín nàng thơ này do thần Apollon điều khiển.
Vì do thơ Sappho hay nên bà được tôn vinh vào hàng thứ 10 dù bà chỉ là thường nhân.
(*)Bài thơ Hymn Aphrodite của Sappho đầu tiên được Dionysus – một nhà hùng biện sống ở Rome khoảng năm 30 tr’.CN trích dẫn. Bài thơ được bảo quản trong 3 thế kỷ đầu tr’CN ở thư viện Alexandria Ai Cập. Sau đó bị mất và chỉ còn lại một mảng như hiện giờ.Bài thơ được nhiều nhà nghiên cứu sưu tầm lại như J.Addington Symonds, 1893... Và gần đây nhà nghiên cứu văn học Reynolds Margret sưu tập lại trong công trình tác phẩm Companion Sappho (2011).
(1) Aphrodite: Theo thần thoại Hy Lạp, Aphrodite là nữ thần Tình yêu và Sắc đẹp, nàng còn là thần của sự Sinh nở và thần Hộ mệnh cho những người đi biển. Là nữ thần có quyền lực vô biên trong việc ngự trị chi phối tình yêu. Có thể ban phúc hay trừng phạt cho mọi người trong tình yêu.. Người La Mã gọi nàng là Venus. Việt nam chúng ta gọi là thần Vệ Nữ.
2) Zeus (Dớt): Theo Thần thoại Hy Lạp, Zeus là thần chúa tể của các vị thần ngự ở ngọn núi Olympe, là cha của thần Aphrodite. Tuy nhiên theo một truyền thuyết khác thì Aphrodite là con của thần bầu trời Ouranos và nữ thần đất Gaia. Nàng được sinh ra từ những giọt máu của Ouranos bị sát hại từ trời chảy xuống hòa vào với bọt biển tạo thành.
3)golden (vàng):Trong ngyên tác, các nhà nghiên cứu văn học khi phiên dịch đã cho đây là một tính từ tối nghĩa, họ băn khăn không biết vàng đây là của cung điện hay là của cỗ xe. Nhưng rồi tạm thời cho là của cỗ xe.
4) Chim sẻ: Tiếng Anh là Sparrows. Trong bản dịch này, những con chim sẻ đã kéo cỗ xe cho thần Vệ Nữ. Tuy nhiên có truyền thuyết khác lại cho Vệ Nữ đi bằng xe mây và xe của nàng do chim bồ câu (doves) kéo..
Sau đây là bản dịch tiếng Anh khác của William Hyde Appleton:
HYMN TO APHRODITE
by Sappho
HRONED in splendor, immortal Aphrodite!
Child of Zeus, Enchantress, I implore thee
Slay me not in this distress and anguish,
Lady of beauty.
Hither come as once before thou camest,
When from afar thou heard'st my voice lamenting,
Heard'st and camest, leaving thy glorious father's Palace golden,
Yoking thy chariot. Fair the doves that bore thee;
Swift to the darksome earth their course directing,
Waving their thick wings from the highest heaven
Down through the ether.
Quickly they came. Then thou, O blessed goddess,
All in smiling wreathed thy face immortal,
Bade me tell thee the cause of all my suffering,
Why now I called thee;
What for my maddened heart I most was longing.
"Whom," thou criest, "dost wish that sweet Persuasion
Now win over and lead to thy love, my Sappho?
Who is it wrongs thee?
"For, though now he flies, he soon shall follow,
Soon shall be giving gifts who now rejects them.
Even though now he love not, soon shall he love thee
Even though thou wouldst not."
Come then now, dear goddess, and release me
From my anguish. All my heart's desiring
Grant thou now. Now too again as aforetime,
Be thou my ally.
(This English translation, by William Hyde Appleton, of 'Hymn to Aphrodite' is reprinted from Greek Poets in English Verse. Ed. William Hyde Appleton. Cambridge: The Riverside Press, 1893)
Tại Bảo tàng Nghệ thuật Walters .
II) Bài 2:
‘He’s equal with the Gods, that man’
He’s equal with the Gods, that man
Who sits across from you,
Face to face, close enough, to sip
Your voice’s sweetness,
And what excites my mind,
Your laughter, glittering. So,
When I see you, for a moment,
My voice goes,
My tongue freezes. Fire,
Delicate fire, in the flesh.
Blind, stunned, the sound
Of thunder, in my ears.
Shivering with sweat, cold
Tremors over the skin,
I turn the colour of dead grass,
And I’m an inch from dying.
+Dịch nghĩa:
Chàng sánh bằng thánh thần,
người đàn ông ấy.
Chàng sánh bằng thánh thần, người đàn ông ấy.
Ai đã ngồi bên kia với anh.
Mặt đối mặt đủ gần để nhâm nhi.
Giọng của anh ngọt ngào.
Và những gì gây hứng thú tâm trí tôi.
Nụ cười anh hấp dẫn. Vì vậy.
Khi em nhìn anh trong một khoảnh khắc.
Giọng em lạc đi.
Lưỡi em tê lạnh – Cần có lửa,
Lửa nhạy bén trong xác thịt.
Làm mù lòa, sửng sốt – và âm thanh.
Của sấm sét nổ bên tai em.
Làm em run rẩy với mồ hôi lạnh.
Cơn rùng mình tràn trên da.
Em trở lại với sắc màu cỏ héo
Và em suýt trong gang tấc hấp hối.
*HOÀNG NGUYÊN CHƯƠNG dịch.
+ Dịch thơ:
Chàng sánh bằng thánh thần,
người đàn ông ấy.
Chàng sánh bằng thánh thần, người đàn ông ấy.
Ai đã ngồi bên kia đó với anh .
Mặt đối mặt đủ gần vui nhấm nháp.
Giọng của anh sao dịu ngọt chân thành
Cảm hứng nào đã xoáy bừng tâm tưởng.
Nụ cười anh bỗng quyến rũ tuyệt vời.
Khi nhìn anh thoáng qua trong khoảnh khắc.
Giọng của em như lạc hẳn chơi vơi.
Lưỡi tê lạnh em phải cần có lửa,
Lửa phừng phừng cháy bén thịt da ai.
Gây sửng sốt, gây mù lòa, choáng váng.
Ngỡ dường như sấm sét nổ bên tai.
Làm run rẩy toát mồ hôi lạnh giá.
Da sởn gai qua chợt thoáng rùng mình.
Em trở lại với sắc màu cỏ héo.
Sau cận kề hấp hối suýt vì anh.
· HOÀNG NGUYÊN CHƯƠNG dịch