ĐỖ MỤC
(803 – 853)
Đỗ Mục tự Mục Chi, hiệu Phàn Xuyên, người Vạn Niên quận Kinh Triệu (nay là Trường An tỉnh Thiểm Tây), sống vào thời Vãn Đường. Ông là dòng dõi con nhà quan. Ông nội và anh trai từng làm tể tướng. Năm 828,ông đỗ tiến sĩ lúc 26 tuổi, được bổ chức hiệu thư lang , sau làm giám sát ngự sử tại Lạc Dương rồi bị đổi làm thứ sử đi nhiều nơi. Cuối cùnglàm trung thư xá nhân.
Tác phẩm có Phàn Xuyên thi tập (20 quyển), chú giải Tôn Vũ binh pháp (13thiên, do TàoTháo soạn).
Đỗ Mục có chí lớn muốn khôi phục nhà Đường suy vong.Thơ hay không cầu kỳ, có nhiều bài thơ ưu thời mẫn thế. Người ta gọi ông là Tiểu Đỗ để phân biệt với Đỗ Phủ là Lão Đỗ. Ông được đánh giá là người tài hoa, lãng mạn, thích thanh sắc, nhưng cương trực có khí tiết.
嘆花
杜牧
自 是 尋 春 去 校 遲，
不 須 惆 悵 怨 芳 時。
狂 風 落 盡 深 紅色，
綠 葉 成 陰 子 滿 枝。
*Dịch âm:
THÁN HOA
*Đỗ Mục
Tự thị tầm xuân khứ hiệu trì,
Bất tu trù trướng oán phương thì.
Cuồng phong lạc tận thâm hồng sắc,
Lục diệp thành âm tử mãn chi.
*Dịch nghĩa:
THAN HOA
Ta đi tìm xuân để rồi muộn màng.
Không nên buồn bã oán trách chi mùa hương đã lỡ.
Gió cuồng đã thổi rụng hết những cánh hoa hồng thắm.
Giờ chỉ còn lá xanh âm u, trái đã đầy cành.
*Dịch thơ:
THAN HOA
Tìm xuân tình để muộn màng
Làm sao oán trách lỡ làng mùa hương
Cánh hồng rụng trước gió cuồng
Lá xanh thay bóng, trái vương đầy cành.
*HOÀNG NGUYÊN CHƯƠNG dịch
*Chú thích:
Có bản chép khác :
-Đầu đề là “Hận biệt thì” và câu đầu là “Tự thị tầm xuân khứ giảo trì”
Bài thơ này có sự tích như sau: Theo sách “Thái bình quảng ký”, kể lại chuyện Đỗ Mục thuở còn lo đường công danh, ông có gặp một cô gái đẹp khoảng hơn 13 tuổi, ông phải lòng đặt vấn đê với người mẹ cô này.Sau mười năm nữa, khi công thành danh toại, ông sẽ trở lại cưới cô gái. Nhưng mã đến 14 năm sau, khi làm thứ sử Hồ Châu, ông mới tìm gặp lại . Lúc này cô gái đã có chồng và sinh được 3 con, nhan sắc tàn tạ. Ông cảm xúc làm bài thơ này
- Có tác giả cho bài thơ trên là dị bản lưu hành tại Việt Nam, còn nguyên tác đích thực của nó như sau:
嘆花
杜牧
自 恨 尋 芳 到 已 遲
往 秊 曾 見 未開 時
如 今 風 擺 花 狼 藉
綠 葉 成 陰 子 滿 枝
THAN HOA
*Đỗ Mục
Tự hận tầm phương đáo dĩ trì
Vãng niên tằng kiến vị khai thì
Như kim phong bãi hoa lang tịch
Lục diệp thành âm tử mãn chi.
*Dịch nghĩa:
THAN HOA
Giận mình tìm hương đến quá trễ
Năm xưa gặp hoa chưa đúng thì để nở
Đến nay gió cuốn hoa rụng tả tơi
Chỉ còn lá xanh tỏa bóng âm u, trái mọc đầy cành
*Dịch thơ:
THAN HOA
Giận mình trễ muộn tìm hương sắc
Năm ấy hoa chưa nở đúng mùa
Giờ đây gió cuốn hoa tan tác
Chỉ còn cành biếc, trái đong đưa .
*HOÀNG NGUYÊN CHƯƠNG dịch
*Giới thiệu các bài thơ khác của Đỗ Mục:
贈別 (其二)
多 情 卻 似 總 無 情
唯 覺 樽 前 笑 不 成
蠟 燭 有 心 還 惜 別
替 人 垂 淚 到 天 明
杜牧
*Dịch âm:
TẶNG BIỆT (Kỳ nhị)
Đa tình khước tự tổng vô tình,
Duy giác tôn tiền tiếu bất thành.
Lạp chúc hữu tâm toàn tích biệt,
Thế nhân thùy lệ đáo thiên minh.
*Dịch nghĩa:
TIỄN BIỆT (bài 2)
Đa tình mà lại giống như vẻ vô tình,
Duy chỉ nâng chén rượu mời mà không thể cười ra thành tiếng (1)
Ngọn nến có lòng vì nỗi đau cách biệt
Nên đã thay người nhỏ lệ đến tận sáng.
+ Tiếu bất thành: Cười không thành nổi tiếng (có thể do tác động tâm lý nào đó) nhưng vẫn có thể hiểu là cười lặng thinh chứ không phải hoàn toàn
không có cười.
Bỡi theo lẽ thông thường khi người ta nâng chén mời nhau, họ thường để dấu cười trên môi mặc dù không phát ra tiếng. Đây là vấn đề lịch sự của văn hóa ứng xử mà nước nào cũng có.
*Dịch thơ:
TIỄN BIỆT
Đa tình mà giống vẻ vô tình
Nâng chén mời nhau cười lặng thinh
Ngọn nến có lòng đau tiễn biệt
Thay người nhỏ lệ đến bình minh.
*HOÀNG NGUYÊN CHƯƠNG dịch
遣懷
落 魄 江 湖 載 酒 行 ,
楚 腰 纖 細 掌 中 輕。
十 年 一 覺 楊 州 夢，
贏 得 青 樓 薄 倖 名。
*Dịch âm:
KHIỂN HOÀI
Lạc phách giang hồ tái tửu hành,
Sở yêu tiêm tế chưởng trung khinh,
Thập niên nhất giác Dương Châu mộng
Doanh đắc thanh lâu bạc hãnh danh.
*Dịch nghĩa:
GIẢI KHUÂY NIỀM NHỚ
Lang bạt giang hồ mang theo rượu
Những cô gái Sở lưng ong , múa nhẹ nhàng trong lòng tay (1)
Mười năm chợt tỉnh giấc mộng Dương Châu
Được nổi danh là kẻ bạc tình ở chốn lầu xanh.
*Chú thích:
-Chưởng trung khinh : Nhẹ trong lòng tay. Do tích nàng Phi Yến xinh đẹp, có thể múa nhẹ nhàng trên lòng bàn tay. Đây là biện pháp cường điệu do người xưa tưởng tượng ra để chỉ người có nghệ thuật múa siêu đẳng.
*Dịch thơ:
GIẢI KHUÂY NIỀM NHỚ
Lang bạt giang hồ thơ với rượu
Lưng ong gái Sở, lướt tay xinh
Mười năm tỉnh giấc Dương Châu mộng
Nổi tiếng lầu xanh kẻ bạc tình
*HOÀNG NGUYÊN CHƯƠNG dịch
