Mãn Giác (滿覺)
( 1052-1096) Việt Nam
Tên tục là Lý Trường (李長),người đất Lũng Triền, hương An Cách, ông là con viên Trung thư ngoại lang Lý Hoài Tổ. Sau này đời Trần kỵ húy chữ Lý nên đổi họ Lý thành họ Nguyễn. Bởi vậy tên họ ông phải ghi là Nguyễn Trường (阮長).Ông là một Thiền sư Việt Nam thuộc đời thứ 8 của dòng Thiền Vô Ngôn Thông, nổi tiếng thông tuệ giỏi cả thiền học và nho học, được vua Lý Nhân Tông, hoàng hậu trọng đãi, cho xây chùa gần cung Cảnh Hưng rồi mời ông đến ở để tiện hỏi việc về Đạo. Ông mất ngày 17. 10. 1096, thọ 45 tuổi.
Tác phẩm chỉ còn lại một bài kệ được ghi trong Thiền Uyển tập anh.
. Cũng như Không Lộ, ông được nhiều người coi là một nhà thơ đại biểu cho dòng văn thơ Lý-Trần.
Xin giới thiệu bài thi kệ nổi tiếng của ông, bài kệ mà người đời sau đã cho là xuất sắc vì đã nói lên được cả tư tưởng thiền tông. Ở Việt Nam, giới thiền học và giới văn học...hầu như ai cũng biết bài này.
告疾示眾
Cáo tật thị chúng
春 去 百 花 落
Xuân khứ bách hoa lạc
春 到 百 花 開
Xuân đáo bách hoa khai
事 逐 眼 前 過
Sự trục nhãn tiền quá
老 從 頭 上 來
Lão tòng đầu thượng lai
莫 謂 春 殘 花 落 尽
Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận
庭 前 昨 夜 一 枝 梅
Đình tiền tạc dạ nhất chi mai.
· + Dịch nghĩa:
Xuân đi, trăm hoa rụng,
Xuân đến, trăm hoa nở.
Việc đời cứ nối tiếp nhau qua trước mắt,
Tuổi già lại theo đến trên đầu.
Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết,
Đêm qua, sân trước, (vẫn nở) một cành mai.
· + Dịch thơ:
- Bản 1:
Có bệnh bảo mọi người
Xuân đi, trăm hoa rụng.
Xuân đến, nở trăm hoa.
Việc đời trước mắt qua.
Tóc sương, già điểm vết.
Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết.
Đêm qua, sân trước, một cành mai.
HOÀNG NGUYÊN CHƯƠNG dịch
- Bản 2:
Có bệnh bảo mọi người
Xuân đi, trăm hoa rụng tàn.
Xuân về lại nở rộn ràng trăm hoa.
Sự đời trước mắt trôi qua.
Tuổi già theo đến sương pha mái đầu.
Xuân tàn hoa rụng hết đâu?
Đêm qua sân trước phô màu cành mai.
HOÀNG NGUYÊN CHƯƠNG dịch
· + Chú thích:
- Theo Thiền uyển tập anh, cuối năm 1096, Mãn Giác thiền sư cáo bệnh và làm bài kệ này để bảo cho mọi người biết. Đọc xong, ông viên tịch.
- Thiền Uyển tập anh là tập sách do thiền sư Kim Sơn thuộc thiền phái Trúc Lâm biên soạn vào năm 1337. Là tập sách tuyển chọn những tinh hoa của vườn Thiền.
- Nhan đề bài thơ do Lê Quý Đôn đặt. Vì những bài kệ hầu hết là không có đầu đề. Hiện nay có quan điểm đưa ra là không nên đặt đầu đề cho các bài kệ.
- Nhất chi mai: Một cành mai. Mai ở đây là loại mơ hoa trắng của miền Bắc thuộc họ Rosaceae. Nó là hoa mơ chứ không phải hoa mai vàng của miền Nam.Nên có người đã dịch câu cuối bài thơ là “Đêm qua, sân trước một cành mơ”
