(1683 – 1706) Tibet (Tây Tạng)
Tsangyang Gyatso (còn được phiên âm là Cang-yang-jia-cuo. Người Hán gọi ông là Thương Ương Gia Thố), là một nhân vật nổi tiếng trong lịch sử Tây Tạng với nhiều huyền thoại, Ông là người tộc Monpa, sinh trong một gia đình nông dân ở miền nam Tây Tạng. Năm 15 tuổi được các cao tăng Tây Tạng chọn làm "Linh Đồng chuyển thế", trở thành vị Phật sống , tức là Đức Đạt Lai Lạt Ma đời thứ 6, có địa vị thủ lĩnh trong Chính giáo Tây Tạng, nhưng ông đã đi ngược lại các nguyên tắc của trường phái Gelugpa (hay Hoàng giáo) , muốn chối bỏ cuộc sống khắc khổ của một tu sĩ. Ông đã viết những bài thơ về Phật giáo, về tình yêu lãng mạn, không tuân thủ theo sắc giới của nhà Phật. Sự mâu thuẫn giữa ông và triều đình Tạng ngày càng căng thẳng,lúc ấy người đứng đầu là Lạp Tằng Hãn (Lha-bzang Khan). Họ tìm cách ám hại ông, đã tâu báo về mẫu quốc,( lúc này là vua Khang Hy trị vì).Họ gán cho ông nhiều tội. Ông bị truất phế và bị áp giải về Bắc Kinh năm1706. Trên đường đi đến bờ hồ Thanh Hải ông bị mất tích mà không rõ nguyên do. Lúc ấy ông chỉ mới 24 tuổi.
Về sự nghiệp sáng tác , ông còn để lại khoảng 66 bài thơ nổi danh trong văn học Tây Tạng. Đầu tiên nó được dịch sang tiếng Hán với tên “Tình ca”. Sau đó tập thơ này được dịch ra hơn 10 thứ tiếng và đi vào làng thơ thế giới.Hiện nay tác phẩm của ông được bổ sung hiệu đính thành tuyển tập “ Ca khúc của Đạt Lai Lạt Ma thứ VI (song ngữ Tạng - Anh)”. Tuy nhiên cũng có nhiều bài thơ bị nghi vấn không biết chính xác có phải là của ông hay không.
Xin giới thiệu một số bài thơ của ông.
I) Bài thơ “Gặp hay không gặp”( See or not)
+ Bản chữ Hán: + Bản dịch tiếng Việt:
見與不見 Cùng gặp hay không gặp
Kiến dữ bất kiến
你 见,或 者 不 见 我 Em gặp anh hay không gặp anh
Nhĩ kiến hoặc giả bất kiến ngã
我 就 在 那 里 Anh vẫn còn nơi đó
Ngã tựu tại na lý
不悲不喜 Không buồn, không vui.
Bất bi, bất hỷ
你 念,或 者 不 念 我 Em nhớ anh hay không nhớ anh
Nhĩ niệm, hoặc giả bất niệm ngã
情 就 在 那 里 Tình vẫn còn nơi đó
Tình tựu tại na lý
不来不去 Không đến, không đi.
Bất lai bất khứ
你 爱,或 者 不 爱 我 Em yêu anh hay không yêu anh
Nhĩ ái, hoặc giả bất ái ngã
爱 就 在 那 里 Lòng yêu vẫn còn nơi đó
Ái tựu tại na lý
不 增 不 减 Không giảm, không tăng.
Bất tăng bất giảm
你 跟,或 者 不 跟 我 Em theo anh hay không theo anh
Nhĩ cân , hoặc giả bất cân ngã
我 的 手 就 在 你 手 里 Tay anh vẫn còn trong tay em đó
Ngã đích thủ tựu tại nhĩ thủ lý
不 舍 不 弃 Không rời không quên.
Bất xả bất khí
来 我 的 怀 里 Em lại đây sà vào lòng anh
Lai ngã đích phó lý
或 者 Hay là
Hoặc giả
让 我 住 进 你 的 心 里 Hãy để anh đến với trái tim em
Nhượng ngã tại tiến nhĩ đích tâm lý
默 然 相 爱 Yêu nhau thầm lặng
Mặc nhiên tương ái
寂 静 欢 喜 Tĩnh tại niềm vui.
Tịch tĩnh hoan hỷ HOÀNG NGUYÊN CHƯƠNG dịch
Bài thơ này rất phổ biến ở Trung Quốc Hầu hết các bản dịch tiếng Anh về bài thơ này đều đề tên tác giả của nó là Tsangyang Gyatso. Tuy nhiên có nguồn tư liệu cho rằng không phải của ông mà là của người khác viết về ông (?) (Còn cần phải kiểm chứng lại để xác định trung thực vì thấy lời lẽ trong các bài thơ tiếng Anh đều mang tính chất thơ của thời hiện đại)
+ Bản dịch tiếng Anh: + Bản dịch tiếng Việt từ tiếng Anh:
(Đây là bản dịch tiếng Anh sát nghĩa
với bản dịch tiếng Trung Quốc ở trên)
See or not Gặp hay không gặp
by Tsangyang Gyatso Nguyên tác Tsangyang Gyatso
You see me, or not see me Em gặp anh hay không gặp anh.
I am there Anh vẫn còn ở đó.
Not sad, nor happy Không buồn, không vui.
You miss me, or not miss me Em nhớ anh hay không nhớ anh.
The feeling is there Cảm giác vẫn còn ở đó.
Not come, nor leave Không đến, không đi.
You love me, or not love me Em yêu anh hay không yêu anh.
The love is there Tình yêu vẫn còn ở đó.
Not more, not less Không giảm, không tăng.
You follow me, or not follow me Em theo anh hay không theo anh.
My hands are in yours Tay anh vẫn còn trong tay em đó.
Not give up, not apart Không bỏ, không quên.
Come into my arms (1) Hãy đến sà vào vòng tay anh. (1)
Or Hay là
Let me live in your heart Hãy để anh sống trong tim em.
Love quietly Trong im lặng tình yêu.
and Joy peacefully Trong niềm vui bình thản.
(Dịch sang tiếng Anh bởi Divertida LZ) HOÀNG NGUYÊN CHƯƠNG dịch
-Ghi chú: (1) Câu này có bản dịch là “Be in my bosom”(Theo tinh thần câu thơ: Hãy đến sà vào lòng anh). Câu này dịch sát nghĩa với bản chữ Hán hơn là câu “Come into my arms (hãy đến sà vào vòng tay anh)” như trong bài đã có.
Sau đây là bản dịch tiếng Anh rất giống với bản dịch tiếng Anh trên chỉ có khác một vài từ. Phải chăng là cùng chung một tác giả dịch?
See or not
by Tsangyang Gyatso
You see me, or not see me
I am there
Not sad, not happy
You miss me, or not miss me
The feeling is there
Not coming, not going
You love me, or not love me
The love is there
Not more, not less
You follow me, or not follow me
My hands are in yours
Not giving up, not abandoning
Come into my arms
Or
Let me live in your heart
In silence, in love
In stillness, in joy
+ Các bản dịch tiếng Anh khác của bài thơ này:
You meet me, or not meet me
by Tsangyang Gyatso
"You meet me, or not meet me
I'm there
No sorrow or happy
You miss me, or not miss me
The memory is there
Not coming, not going
You love me, or not love me
Love is there
Can't be added, can't be ended
You be with me, or you leave me
I lace my fingers in yours
Never be aparted
Rest in my arms
Or let me go into your mind
In silence, and in love
So quiet, and so fascinating"
(Chưa rõ tên người dịch)
See me or not
See me
or see me not
I’m here
Without tear or joy
Think of me
or think of me not,
Affection is here,
Despite of the change
of the year
Love me
or love me not,
Love is here,
and won’t my heart sear
come to me
or come to me not,
my hand is here
in yours without fear,
be in my bosom,
or let me live in your heart
silent love, halcyon happy
by Vadjar Guru Pema
I) Các bài thơ khác củaTsangyang Gyatso (Đức Lạt Ma 6) được dịch
trong tiếng Anh:
- Người dịch thơ các bản tiếng Anh: K Dondhup
-Người dịch thơ các bản tiếng Việt: Hoàng Nguyên Chương
1
"Over the eastern hills rises
The smiling face of the moon;
In my mind forms
The smiling face of my beloved'
Từ hướng đông lên vượt khỏi đồi.
Bóng trăng lồng lộng vẻ vui tươi.
Trăng mang hình thể vào tâm tưởng.
Khuôn mặt người yêu hớn hở cười.
2
'Spring flowers fade in the fall;
It is not for the turquoise bees to mourn.
I and my sweetheart are fated to part;
It is not for us to cry'
Hoa xuân tàn tạ khi thu đến.
Nào thiết ong xanh tỏ tiếc thương.
Tôi với người yêu cùng chấp nhận.
Đâu cần than khóc vẻ thê lương.
3
'I incline myself
To the teachings of my lama
But my heart secretly escapes
To the thoughts of my sweetheart'
Tôi nghiêng mình cung kính.
Nghe lời dạy Lạt Ma.
Nhưng tim tôi trốn thoát.
Nghĩ về người yêu xa.
4
'Even if meditated upon,
The face of my lama comes not to me,
But again and again comes to me
The smiling face of my beloved'
Ngay cả khi suy gẫm
Khuôn mặt Lạt Ma không hiện đến cùng tôi.
Nhưng một lần và thêm lần nữa.
Khuôn mặt người yêu lại đến tươi cười.
5
'My beloved from childhood
Seems to be of the wolf's race;
Even after many nights together
She tries to escape,
Like the wolves, to the hills'
Người yêu tôi từ thuở ấu thơ.
Nàng dường như loài sói.
Sau nhiều đêm cùng tới.
Nàng cố tình lẩn tránh thử tôi.
Cũng giống như lũ sói bỏ lên đồi.
6
'Even the stars in the sky
Can be measured by astrology.
Her body can be caressed,
But not so fathomed
Her deep inner longing'
Ngay cả những vì sao trên bầu trời xa.
Có thể trông đo lường vận số.
Thân thể nàng có thể vuốt ve.
Nhưng không thể thăm dò.
Để biết độ sâu lòng nàng khao khát.
HOÀNG NGUYÊN CHƯƠNG dịch
+ Một bài thơ khác :
If we were not to meet,
we would not fall in love;
If we were not in acquaintance,
We would not be drowned in lovesickness.
+ Bản dịch thơ tiếng Việt:
Nếu mình không gặp gỡ.
Đâu vướng tình thiên thu.
Nếu mình không quen biết .
Đâu đắm chìm tương tư.
HOÀNG NGUYÊN CHƯƠNG dịch